Ομιλία στα εγκαίνια της έκθεσης "Σχέδια των Τραπεζογραμματίων Ευρώ"

Ομιλία του κ. Λουκά Παπαδήμου Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, 11 Αυγούστου 2004

Κύριοι Υπουργοί,

Κύριε Διοικητά της Τράπεζας της Ελλάδος,

Κύριοι Διοικητές και Πρόεδροι Τραπεζών,

Κυρίες και Κύριοι,

Όλοι μας έχουμε αναρωτηθεί κατά καιρούς τι θα μπορούσε να είναι διαφορετικό στο παρόν αν είχαμε κάνει διαφορετικές επιλογές στο παρελθόν. Η παρουσία σας εδώ σήμερα -στα εγκαίνια της έκθεσης για τα σχέδια των τραπεζογραμματίων ευρώ- φανερώνει τη δική σας περιέργεια για την απάντηση σε μια πολύ συγκεκριμένη υποθετική ερώτηση: Πώς θα ήταν τα τραπεζογραμμάτια ευρώ αν είχαν επιλεγεί διαφορετικά σχέδια για το κοινό μας νόμισμα; Σε αντίθεση με τις ερωτήσεις αυτού του είδους που παραμένουν συνήθως αναπάντητες, για αυτή την ερώτηση υπάρχει απάντηση: την δίδουν τα εκθέματα γύρω σας.

Η επιλογή των σχεδίων των τραπεζογραμματίων ευρώ ήταν -τολμώ να πω- μια ιστορική διαδικασία, στην οποία είχα το προνόμιο να συμμετάσχω. Σήμερα, τα τραπεζογραμμάτια ευρώ χρησιμοποιούνται από περισσότερους από 300 εκατομμύρια πολίτες στις δώδεκα χώρες της ζώνης του ευρώ. Χρησιμοποιούνται και σε άλλα μέρη, κυρίως σε χώρες που γειτονεύουν με τη ζώνη του ευρώ, όπως μας αποκαλύπτουν τα στοιχεία για τις χρηματαποστολές τραπεζογραμματίων ευρώ που πραγματοποιήθηκαν την περίοδο πριν από την εισαγωγή του ευρώ σε κυκλοφορία. Στο όχι και τόσο απώτερο μέλλον, θα χρησιμοποιούνται και θα είναι το επίσημο μέσο συναλλαγών και στα νέα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μόλις ενταχθούν στη ζώνη του ευρώ.

Φαίνεται ότι η επιλογή μας ήταν επιτυχής: ο ενθουσιασμός με τον οποίο οι Ευρωπαίοι υποδέχθηκαν τα νέα τραπεζογραμμάτια και κέρματα στις αρχές του 2002 καταδεικνύει την εκτίμηση και την επιδοκιμασία του κοινού. Σχεδόν αμέσως μετά την εισαγωγή του ευρώ σε κυκλοφορία, πραγματοποιήθηκε δειγματοληπτική έρευνα σύμφωνα με την οποία τα δύο τρίτα περίπου των ερωτηθέντων βρήκαν τα τραπεζογραμμάτια ευρώ ελκυστικά. Σύμφωνα με άλλη έρευνα, που πραγματοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Νοέμβριο του 2002, άνω του 90% των ερωτηθέντων θεώρησε ότι τα τραπεζογραμμάτια ευρώ είναι ευδιάκριτα και εύκολα στη χρήση.

Ωστόσο, χρειάστηκαν πολλά χρόνια προσεκτικού σχεδιασμού έως ότου τα επτά τραπεζογραμμάτια ευρώ αποκτήσουν τη σημερινή τους μορφή και καταλήξουν στο πορτοφόλι μας. Επιτρέψτε μου να αναφερθώ σε ορισμένα από τα γεγονότα που οδήγησαν στη δημιουργία των πολλών διαφορετικών σχεδίων τα οποία εκτίθενται σήμερα ενώπιον σας.

Ήδη από το Νοέμβριο του 1994, το Συμβούλιο του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ιδρύματος (ΕΝΙ), προδρόμου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), είχε ζητήσει από την Ομάδα Εργασίας Τραπεζογραμματίων του ΕΝΙ, στην οποία συμμετείχαν εμπειρογνώμονες από όλες τις εθνικές κεντρικές τράπεζες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), να υποβάλει θέματα σχεδίων για τη σειρά των ευρωπαϊκών τραπεζογραμματίων. Προκειμένου να εκπληρώσει την αποστολή της, η Ομάδα Εργασίας Τραπεζογραμματίων συνεργάστηκε με ένα εξωτερικό συμβουλευτικό σώμα, τη Συμβουλευτική Ομάδα Επιλογής Θεμάτων, στην οποία συμμετείχαν ειδικοί στους τομείς της ιστορίας της τέχνης, της ψυχολογίας και του σχεδίου. Εκπρόσωπος της Τράπεζας της Ελλάδος σε αυτή την Ομάδα ήταν η κυρία Μαίρη Μιχαηλίδου, ιστορικός της τέχνης και Γενική Διευθύντρια του Υπουργείου Πολιτισμού.

Η σχεδίαση των τραπεζογραμματίων ευρώ αποτέλεσε πρόκληση για τη δημιουργικότητα των σχεδιαστών, κυρίως γιατί η καλλιτεχνική τους ελευθερία περιοριζόταν ποικιλοτρόπως. Πρώτον, υπήρχαν απαιτήσεις τεχνικής φύσεως: ·

Δεύτερον, υπήρχαν απαιτήσεις εννοιολογικής φύσεως: ·

Εντός αυτού του πλαισίου, η Συμβουλευτική Ομάδα Επιλογής Θεμάτων υπέβαλε στο Συμβούλιο του ΕΝΙ δεκαοκτώ (18) θέματα εκ των οποίων επελέγησαν δύο τον Ιούνιο του 1995. Το πρώτο θέμα, "Εποχές και ρυθμοί της Ευρώπης", προέβλεπε την απεικόνιση ορισμένων μη αναγνωρίσιμων προσώπων που θα αντιπροσώπευαν μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο ("εποχή") στη μία όψη των τραπεζογραμματίων και την απεικόνιση αρχιτεκτονικών ρυθμών στην άλλη όψη. Με αυτόν τον τρόπο, θα τονιζόταν η κοινή πολιτιστική κληρονομιά των ευρωπαϊκών εθνών. Το δεύτερο θέμα, "Αφηρημένο/μοντέρνο σχέδιο", προέβλεπε την απεικόνιση γεωμετρικών σχεδίων ή μη συμβολικών στοιχείων, παρέχοντας μεγαλύτερο βαθμό ευελιξίας στο σχεδιασμό και επιτρέποντας την εύκολη ενσωμάτωση χαρακτηριστικών ασφαλείας.

Μετά την επιλογή των δύο θεμάτων των τραπεζογραμματίων, το Συμβούλιο του ΕΝΙ προκήρυξε διαγωνισμό σχεδίου για τα τραπεζογραμμάτια ευρώ στις αρχές του 1996. Οι εθνικές κεντρικές τράπεζες της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης όρισαν τους σχεδιαστές και τις ομάδες σχεδιαστών, εκτός από την Εθνική Τράπεζα της Δανίας η οποία δεν ήθελε -με τη συμμετοχή της στον εν λόγω διαγωνισμό- να επηρεάσει ενδεχόμενη μελλοντική της απόφαση για τη συμμετοχή της στη ζώνη του ευρώ. Όλοι οι διαγωνιζόμενοι είχαν εμπειρία στο σχεδιασμό τραπεζογραμματίων, ενώ δεν ήταν η πρώτη φορά που καλούντο να συνδυάσουν ελκυστικά σχέδια με αποτελεσματικά χαρακτηριστικά ασφαλείας.

Οι σχεδιαστές έπρεπε να υποβάλουν προσχέδια σειρών για το ένα ή και τα δύο θέματα εντός επτά μηνών. Τελικά, υποβλήθηκαν 27 προτάσεις για το θέμα "Εποχές και ρυθμοί της Ευρώπης" και 17 προτάσεις για το "Αφηρημένο/μοντέρνο" θέμα από 29 σχεδιαστές ή ομάδες σχεδιαστών. Προκειμένου να διασφαλιστεί το αδιάβλητο της διαδικασίας επιλογής και να αποφευχθεί το ενδεχόμενο εθνικής μεροληψίας, τηρήθηκε η ανωνυμία των διαγωνιζομένων.

Το Σεπτέμβριο του 1996, επιτροπή αποτελούμενη από ανεξάρτητους ειδικούς στους τομείς του μάρκετινγκ, του σχεδίου και της ιστορίας της τέχνης συνεδρίασε, υπό την αιγίδα του ΕΝΙ, για να επιλέξει τα πέντε καλύτερα σχέδια ανά θέμα. Τα βασικά κριτήρια για την αξιολόγηση των σχεδίων ήταν η δημιουργικότητα, η αισθητική, το ύφος, η λειτουργικότητα, οι πιθανές αντιδράσεις και η αποδοχή από πλευράς του κοινού. Η επιτροπή συμφώνησε ότι το τελευταίο αυτό κριτήριο, δηλαδή η διασφάλιση του ευρωπαϊκού ύφους των τραπεζογραμματίων, θα είχε εξέχουσα σημασία. Για να μειωθεί ο αριθμός των διαγωνιζομένων, συμφωνήθηκε να γίνει προεπιλογή δέκα (10) σχεδίων, από τα 44 σχέδια που είχαν υποβληθεί, βάσει διαδικασίας τριών σταδίων κατά την οποία οι σειρές των σχεδίων που δεν υποστηρίζονταν από έναν ελάχιστο αριθμό μελών της επιτροπής απορρίπτονταν. Στη συνέχεια, τα δέκα αυτά σχέδια υποβλήθηκαν στην κρίση του κοινού σε 14 κράτη μέλη της ΕΕ, με σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης στην οποία συμμετείχαν 2000 περίπου άτομα. Ρωτήθηκαν δύο κατηγορίες πολιτών: επαγγελματίες χειριστές μετρητών και απλοί πολίτες οι οποίοι κλήθηκαν να απαντήσουν σε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο για τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τα δέκα αυτά σχέδια και κατά πόσο τα αποδέχονται.

Παράλληλα με τη σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης, η Ομάδα Εργασίας Τραπεζογραμματίων του ΕΝΙ έλεγξε τα σχέδια αυτά με βάση πρόσθετα κριτήρια περισσότερο τεχνικής φύσεως, όπως κατά πόσο θα ήταν εύκολη η παραγωγή τους και κατά πόσο θα ήταν δυνατή η ενσωμάτωση σε αυτά διαφόρων χαρακτηριστικών ασφαλείας. Αποφασίστηκε ότι και τα δέκα αυτά σχέδια θα ήταν, έπειτα από ορισμένες τροποποιήσεις, "κατάλληλα" για εκτύπωση.

Τέλος, στις αρχές Δεκεμβρίου του 1996, υποβλήθηκαν ανώνυμα στο Συμβούλιο του ΕΝΙ έγχρωμα αντίγραφα και των 44 σχεδίων για τη λήψη τελικής απόφασης. Οι Διοικητές είχαν στη διάθεσή τους τη σειρά κατάταξης των σχεδίων από την κριτική επιτροπή, τα αποτελέσματα της σφυγμομέτρησης της κοινής γνώμης και τις τεχνικές παρατηρήσεις της Ομάδας Εργασίας Τραπεζογραμματίων. * * * Αν παρατηρήσετε τα διάφορα εκθέματα σε αυτή την αίθουσα θα διαπιστώσετε ότι πολλά σχέδια -τόσο για το θέμα "Εποχές και ρυθμοί της Ευρώπης" όσο και για το "Αφηρημένο/μοντέρνο" θέμα- παρουσιάζουν ενδιαφέρον, έχουν πρωτοποριακό χαρακτήρα και είναι ελκυστικά. Αντιλαμβάνεστε, λοιπόν, πόσο δύσκολη ήταν η θέση του Συμβουλίου του ΕΝΙ, όταν κλήθηκε να επιλέξει ανάμεσα από όλα αυτά το καλύτερο σχέδιο.

Κυρίες και κύριοι

Στο τέλος της επίσκεψής σας σε αυτή την έκθεση ίσως καταλήξετε στο ίδιο συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε και το Συμβούλιο του ΕΝΙ το 1996: η σειρά σχεδίων του Robert Kalina, εμπνευσμένη από το θέμα "Εποχές και ρυθμοί της Ευρώπης", είναι πράγματι εντυπωσιακή. Οι πύλες και οι γέφυρες την καθιστούν πλούσια σε συμβολισμό. Ο χάρτης της Ευρώπης καταδεικνύει τον Ευρωπαϊκό χαρακτήρα της. Η επιλογή διαφορετικών αρχιτεκτονικών ρυθμών -κλασικός, ρωμανικός, γοτθικός, αναγεννησιακός, μπαρόκ και ροκοκό, η αρχιτεκτονική του σιδήρου και του γυαλιού και η σύγχρονη αρχιτεκτονική του 20ού αιώνα- είναι ενδιαφέρουσα και μεστή νοημάτων. Η επιδέξια χρήση αριθμών με έντονους χαρακτήρες και διαφορετικών χρωμάτων επιτρέπει τον εύκολο διαχωρισμό των ονομαστικών αξιών. Για όλους αυτούς και για άλλους λόγους, το Συμβούλιο του ΕΝΙ επέλεξε τα σχέδια του Robert Kalina, σχεδιαστή τραπεζογραμματίων στην κεντρική τράπεζα της Αυστρίας στη Βιέννη.

Θεωρώ ότι δεν υπάρχει λόγος να προβώ σε λεπτομερή ανάλυση των χαρακτηριστικών των νικητήριων σχεδίων, καθώς είμαστε όλοι εξοικειωμένοι με αυτά, αν και ορισμένα τραπεζογραμμάτια υψηλών ονομαστικών αξιών ίσως να μην περνούν τόσο συχνά από τα χέρια μας. Ωστόσο, θα άξιζε ενδεχομένως τον κόπο να παρατηρήσετε με ιδιαίτερη προσοχή το σχέδιο του τραπεζογραμματίου των 500 ευρώ, το οποίο φανερώνει τη μεγάλη διορατικότητα του Robert Kalina: απεικονίζει μια σύγχρονη γέφυρα την οποία δεν είχε ξαναδεί: τη γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου που επισήμως εγκαινιάζεται αύριο.

Μετά την απόφαση του Συμβουλίου του ΕΝΙ, το επιλεχθέν σχέδιο παρουσιάστηκε στους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δουβλίνου το Δεκέμβριο του 1996. Παράλληλα, το κοινό είχε την ευκαιρία να ρίξει μια πρώτη ματιά στα νέα τραπεζογραμμάτια ευρώ σε συνεντεύξεις τύπου που παραχώρησαν οι Alexandre Lamfalussy και Willem Duisenberg.

Η επιλογή του καλύτερου σχεδίου για τα τραπεζογραμμάτια ευρώ δεν ήταν, φυσικά, παρά το πρώτο βήμα για τη δημιουργία των τραπεζογραμματίων. Χρειάστηκε ακόμη πολλή δουλειά προκειμένου να μετατραπούν τα σχέδια σε τραπεζογραμμάτια υψηλής ποιότητας για παραγωγή σε μεγάλη κλίμακα. Αυτό προϋπέθετε, αρχικά, ιδιαίτερα στενή συνεργασία μεταξύ του Robert Kalina και των ειδικών μας σε θέματα τραπεζογραμματίων και, στη συνέχεια, μεταξύ της ΕΚΤ, των εθνικών κεντρικών τραπεζών της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης και των 15 εκτυπωτικών ιδρυμάτων που συμμετείχαν στη διαδικασία. Η έγκαιρη ολοκλήρωση της παραγωγής άνω των 15 δισεκατομμυρίων τραπεζογραμματίων τα οποία απαιτούντο για την κυκλοφορία του ευρώ σε φυσική μορφή αποδεικνύει την επιτυχή έκβαση αυτής της συνεργασίας.

Με την εισαγωγή των τραπεζογραμματίων και των κερμάτων ευρώ, το ενιαίο νόμισμα μετατράπηκε σε ένα ορατό και απτό στοιχείο της καθημερινής μας ζωής. Καθώς το νόμισμα αποτελεί πιθανώς ένα από τα ισχυρότερα σύμβολα κοινής ταυτότητας, το ευρώ μπορεί να εμφυσήσει - ή να ενισχύσει- ένα αληθινό αίσθημα σύμπνοιας μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτών. Εξάλλου, με την εισαγωγή του ευρώ σε φυσική μορφή έχει ολοκληρωθεί και έχει καταστεί μη αναστρέψιμη η διαδικασία της νομισματικής ενοποίησης στην Ευρώπη.

Η συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή νομισματική ΄Ενωση, σε μια ζώνη νομισματικής σταθερότητας αναμφίβολα επιφέρει οικονομικά οφέλη τόσο στις επιχειρήσεις όσο και στους καταναλωτές. Παράλληλα, όμως, η συμμετοχή αυτή συνεπάγεται ορισμένους περιορισμούς στη λειτουργία των οικονομιών των κρατών-μελών που ανήκουν στη ζώνη του ευρώ και στην άσκηση της εθνικής οικονομικής πολιτικής τους. Δεν θέλω αυτή τη στιγμή να ασχοληθώ εκτενώς με αυτά τα σημαντικά ζητήματα. Επιτρέψτε μου, ωστόσο, να ολοκληρώσω με ορισμένες σχετικές σύντομες επισημάνσεις.

Θα ήθελα πρώτα να αναφέρω το προφανές, το οποίο όμως πρέπει να τονιστεί: η νομισματική πολιτική της ΕΚΤ είναι προσανατολισμένη στη διατήρηση της σταθερότητας των τιμών μεσοπρόθεσμα στο σύνολο της ζώνης του ευρώ. Με την επίτευξη της σταθερότητας των τιμών η ΕΚΤ διασφαλίζει ότι το ευρώ θα διατηρήσει την αγοραστική του δύναμη και θα συνεχίσει να χαίρει της εμπιστοσύνης των Ευρωπαίων πολιτών. Ο ρυθμός πληθωρισμού, όμως, στις διάφορες χώρες της ζώνης του ευρώ μπορεί να παρουσιάζει αποκλίσεις από το μέσο όρο, επηρεαζόμενος από μια σειρά παραγόντων: την εκδήλωση διαταραχών σε επιμέρους χώρες, τον προσανατολισμό της εθνικής οικονομικής πολιτικής και τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της οικονομίας που προσδιορίζουν τη λειτουργία των αγορών εργασίας, αγαθών και υπηρεσιών. Η ενιαία νομισματική πολιτική δεν μπορεί και, συνεπώς, δεν επιδιώκει να αντιμετωπίσει συγκεκριμένες οικονομικές εξελίξεις στα κράτη-μέλη της ζώνης του ευρώ. Επομένως, η εφαρμογή κατάλληλης οικονομικής πολιτικής σε εθνικό επίπεδο μπορεί να καταστεί αναγκαία προκειμένου να αποτραπεί το ενδεχόμενο δυσμενών και μονιμότερων αποκλίσεων του πληθωρισμού ή του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης.

Εναπόκειται στις εθνικές κυβερνήσεις να ασκήσουν την πρόσφορη πολιτική που θα συντελέσει στη βελτίωση των οικονομικών επιδόσεων των χωρών στη ζώνη του ευρώ, συμπεριλαμβανομένης της διατήρησης της σταθερότητας των τιμών σε εθνικό επίπεδο. Η εφαρμογή συνετής και πειθαρχημένης δημοσιονομικής πολιτικής και η εισαγωγή αναγκαίων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα συμβάλουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Ιδιαίτερη σημασία έχει η προώθηση μεταρρυθμίσεων που θα αυξήσουν την παραγωγικότητα και θα βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα και ευελιξία των αγορών, ώστε να προσαρμόζονται ομαλά στις μεταβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες και σε εξωτερικούς κλυδωνισμούς. Με αυτόν τον τρόπο θα ενισχυθεί η διεθνής ανταγωνιστικότητα της εθνικής οικονομίας η οποία μπορεί να υπονομευθεί όταν ο πληθωρισμός διατηρείται σε υψηλό επίπεδο που δεν συμβιβάζεται με τη σταθερότητα των τιμών. Σημαντική και μόνιμη μείωση της ανταγωνιστικότητας σε ένα κράτος-μέλος θα έχει επιπτώσεις στην παραγωγή και την απασχόληση και θα επηρεάσει αρνητικά την αποδοχή και τη στήριξη του ενιαίου νομίσματος από το κοινό.

Η αξία όλων των νομισμάτων βασίζεται στην εμπιστοσύνη. Τα τραπεζογραμμάτια, άλλωστε, δεν είναι παρά κομμάτια χαρτί. Μπορεί να έχουν ένα όμορφο και ιδιαίτερα περίτεχνο σχέδιο, όπως μπορείτε να διαπιστώσετε σε αυτή την έκθεση, δεν παύουν ωστόσο να είναι απλώς ένα τυπωμένο χαρτί. Η εμπιστοσύνη την οποία επιδεικνύει το κοινό σε ένα νόμισμα δεν βασίζεται μόνο στη γνώση των χαρακτηριστικών ασφαλείας, της ακεραιότητας και της ποιότητας των τραπεζογραμματίων (και των κερμάτων) στο πορτοφόλι του. Βασίζεται πολύ περισσότερο στην αξιοπιστία του θεσμικού και οικονομικού υπόβαθρου του νομίσματος: στους στόχους και την αποτελεσματικότητα της νομισματικής πολιτικής, στις θεσμικές νομισματικές ρυθμίσεις, καθώς και στο ευρύτερο πλαίσιο άσκησης οικονομικής πολιτικής. Αυτή η διαπίστωση ισχύει ιδιαίτερα για υπερεθνικά νομίσματα όπως το δικό μας.

Υπό αυτή την έννοια - και με αυτό θα ολοκληρώσω - το κοινό μας νόμισμα, η δημιουργία του οποίου αποτέλεσε την πηγή έμπνευσης για όλα αυτά τα όμορφα σχέδια που εκτίθενται σήμερα εδώ, αντιπροσωπεύει και μια διαρκή δέσμευση για την εφαρμογή της σωστής οικονομικής πολιτικής, ώστε οι Ευρωπαίοι πολίτες να συνεχίσουν να εμπιστεύονται "το ευρώ, το δικό μας νόμισμα".

Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.